مقایسه حقوق مالکیت فکری در ایران و سایر کشورها

مالکیت های فکری در قرن اخیر به علت رشد روز افزون تکنولوژی، ارتباط از اهمیت خاصی برخوردار است.حقوق مالکیت فکری امروزه به عنوان یکی از مسایل زیربنایی سیستم ­های اقتصادی و ابزار مهم اساسی برای رشد اقتصادی در معاملات تجاری یک کشور تلقی می­گردد.

چطور از مالکیت فکری حمایت می­ شود؟ 

مالکیت فکری چیست؟ مالکیت فکری ترجمه Intellectual Property است. Intellectual به معنی ذهنی و فکری، Property هم به معنای دارایی یا مالکیت است.در واقع مالکیت فکری مالکیتی است که ناشی از فکر است و شامل حق مولف، حق اختراع، حق علایم تجاری، صنعتی و ....می ­شود. یک محصول واحد هم­زمان می­ تواند بیش از یک یا چند حق مالکیت فکری داشته باشد. به عنوان مثال در مورد یک لپ تاپ، از لحاظ فنی و سخت­ افزاری یک اختراع است.در عین حال نرم­ افزارهای آن به عنوان کپی­ رایت، طراحی آن به عنوان طرح صنعتی و علامت روی آن به عنوان علامت تجاری قابل حمایت است.

قانون به افراد خالق یک اثر ادبی-هنری و یا مخترع حقوق اختصاصی می ­دهد که بتوانند از اثر یا اختراع خود بهره برداری تجاری کند. شخص دارنده مالکیت فکری می ­تواند محصول فکری خود را آزادانه در اختیار همه بگذارد یا این که آن را کنترل کند و در انحصار خود قرار دهد. حقوق مالکیت فکری را قانون اجرا می­کند که با توجه به قانون هر کشوری سطح حمایت از مالکیت فکری می­ تواند کم یا زیاد باشد. البته به غیر از قانون­ های داخلی، قوانین، موافقت نامه­ها یا عهدنامه ­های بین ­المللی وجود دارد که چند کشور عضو آن هستند و متعهد می­شوند در روابطشان از حقوق اتباع یکدیگر در خاک یکدیگر حمایت کنند. مثلا در کنوانسیون مالکیت صنعتی پاریس (مصوب 1883) که ایران هم در سال 1337 عضو آن شد، هر یک از کشورهای عضو متعهد شده ­اند تا از اختراع، علامت تجاری و طرح صنعتی اتباع خود در خاک یکدیگر حمایت کنند.

کشورها به دو دلیل اصلی قوانینی را جهت حمایت از مالکیت فکری وضع می­ کنند:

1- بیان قانون حقوق معنوی و اقتصادی در دسترسی مخترع و مردم به یک اثر

2- توسعه خلاقیت­ ها و گسترش نتایج آن­ ها و نیز تشویق تجارت منصفانه که در رشد اقتصادی و اجتماعی موثرخواهد بود.

برخی از پیامدهای حمایت از حقوق مالکیت فکری به شرح زیر است:

• ایجاد انگیزه برای نوع آوری

• تشویق کشف روش­هایی برای تولید و توزیع فراوردهای موجود با هزینه کمتر .

• ایجاد انگیزه برای عرضه محصولات با خدمات جدید

• تشویق برای انتقال دانش فنی

• کارآفرینی در تمامی سطوح اقتصاد.

• ایجاد نیروی کار متخصص از طریق آموزش ضمن کار

• افزایش سرمایه­های جدید به منظور توسعه اقتصادی کشور

قوانین مالکیت فکری در ایران

تصور عمومی در ایران این است که در زمینه مالکیت فکری هیچ قانونی نداریم در صورتی که ایران دارای بیش از 80 سال پیشینه در زمینه قوانین مالکیت فکری است. قوانین موجود برای مالکیت فکری به شرح زیر است:

• اولین قانون در سال 1304 به نام قانون علامات صنعتی و تجاری به تصویب رسید.

• در سال 1310 قانون ثبت علائم و اختراعات به تصویب رسید

• در سال 1348قانون حمایت حقوق مولفان و هنرمندان به تصویب رسید

• در سال1352قانون ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی به تصویب رسید.

• در سال 1379قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه­ای به تصویب رسید.

• در سال 1382 قانون اجارت الکترونیک به تصویب رسید.

• در سال 1383 قانون نشانه­های مبدا جغرافیایی کالا به تصویب رسید.

• در سال 1386 قانون جدید ثبت اختراع طرح صنعتی و علائم تجاری به تصویب رسید.

اما با این وجود، نواقصی و ابهاماتی در حقوق مالکیت فکری در کشور ما وجود دارد که به عبارت زیر می­باشد:

• نحوه رسیدگی، ثبت، حق تقدم اختراع اشتراکی و چگونگی ثبت اختراع هم­زمان

• مدت حمایت از اظهارنامه علایم تجاری در صورت عدم­ پیگیری متقاضی در قانون فعلی مشخص نیست

• جایگاه مبهم ابتکارات و طرح های صنعتی

• ضعف ضوابط برای بررسی دقیق ­تر محتوای علمی و فنی اختراعات، نواوری ها

• عدم پیش ­بینی برای انتشار مناسب محتوای علمی واختراعات و معرفی و بازاریابی آن ­ها

• عدم پیش­بینی‌های خاص حقوق برای حل اختلافات احتمالی حاصل از نظام مالکیت فکری و صنعتی

روند حمایت از حقوق مالکیت فکری در سطح ملی و بین المللی

قلمرو حمایت از حقوق مالکیت فکری به 3دوره قابل تقسیم است:

1- دوره حمایت داخلی (تقریباً از 1470 تا1850) که کشورها فقط از حقوق مالکیت فکری در خاک خود و اتباع خود حمایت میکردند.

2- دوره حمایت بین المللی (تقریبا از1850 تا 1994) که حمایت از مالکیت فکری از سطح داخلی به سطح بین المللی توسعه یافت.

3- دوره حمایت جهانی در دهه 1980 که منجر به تاسیس سازمان جهانی تجارت در سال 1994منتهی شد. این سازمان دارای سه سند و موافقت نامه اصلی است. سند اول ناظر به تجارت خدمات است. سند دوم راجع به جنبه­ های تجاری حقوق مالکیت فکری(موسوم به TRIPs)است. این موافقتنامه هفت نوع از انواع حقوق مالکیت فکری را پوشش می دهد:کپی رایت، علامت تجاری، نشانه­ های مبدا جغرافیایی، طرح­های صنعتی، مدارهای کامل، اطلاعات محرمانه و حق اختراع، که در وضع این قوانین کشورهای صنعتی مخصوصاً ایالات متحده امریکا خواهان وضع حمایت­های قوی‌تر در تمام ابعاد مالکیت فکری بودند. در مقابل کشورهای در حال توسعه خواهان سطح پایین­ تری از حمایت ­ها بودند. سند سوم از سال2000 شروع شده که آن را Post-TRIPsنامیده اند. در این دوره کشورهای صنعتی به ویژه امریکا قراردادهای چندجانبه بین المللی را برای افزایش سطح حمایت از مالکیت فکری وضع کردند. در حالی کشورهای توسعه نگران تحمیل این استاندارها به خود بودند.

مقایسه ایران با سایر کشورها در حقوق مالکیت فکری

از سال 2007موسسه اتحادیه حقوق مالکیت شروع به مقایسه کشورها از لحاظ تضمین حقوق مالکیت کرد.که در این شاخص نمره‌ای از 0 تا 10 به هر کشور اختصاص داده می­ شود. نمره 10 نشان­ دهنده بالاترین حد تأمین حقوق مالکیت و نمره صفر نشانگر کم ترین حد تامین حقوق مالکیت است. در سال 2012، 130کشور از لحاظ تامین حقوق مالکیت با هم مقایسه شدند. نتیجه در بخش حقوق مالکیت فکری به این صورت بود که کشور فنلاند دارای بهترین و یمن دارای ضعیف‌ترین عملکرد بوده­اند. در میان کشورها از نظر تأمین حقوق مالکیت در سال 2012، ایران با امتیاز 3/4 در جایگاه 107 در میان 130 کشور قرار گرفته است.

حال این سوال پیش می آید که ایران برای افزایش رتبه خود در تامین حقوق مالکیت فکری چه کار باید بکند؟

منابع

http://dadnegar.blogfa.com/page/malekiafekri.aspx

http://tadbirvaomid.ir/fa/news/2298