نرم افزار open source و free software

با ارائه شدن فرهنگی به نام نرم افزارهای متن باز یا Open Source و نرم افزارهای رایگان یا Free Software دو حرکت واقعا رو به جلو بسیار سریع در صنعت نرم افزارها در دنیا شروع شد و به شدت رشد پیدا کرد. از اسم Open Source که به معنای متن باز می باشد شما در همین لحظه می توانید اینگونه برداشت کنید که سورس کد های این نرم افزار باز است و می توان به صورت رایگان از آن استفاده و آن را تغییر دارد و هر کسی می تواند این سورس کد را مشاهده کند و بر حسب علاقه خود آن را تغییر دهد. شاید این تنها برداشتی باشد که از نرم افزارهای متن باز در وهله اول می شود اما در حقیقت هدف از ارائه نرم افزارهای Open Source خیلی خیلی گسترده تر و بزرگتر از این است که صرفا کدهای آنها قابل مشاهده و نمایش باشد.

  

واژه های زیادی برای توصیف نرم افزارهای رایگان وجود دارد ، واژه اصلی به زبان انگلیسی Free Software است و معروفترین واژه ای که از ترکیب این دو واژه بیرون می آید واژه Freeware یا نرم افزاری که شما در ازای آن پولی پرداخت نمی کنید است. به هر حال این همه ماجرا نیست ، حرکتی یا بهتر بگوییم انقلابی که توسط Free Software ها یا Freeware ها ایجاد شد به معنی واقعی به معنای رایگان بودن نرم افزارها است ، یعنی اگر شخصی یک نرم افزار Freeware را گسترش دهد و بابت آن هیچ هزینه اولیه ای نکرده باشد ، قانون Freeware به آن اجازه می دهد که هر کاری با نرم افزار رایگان موجود انجام دهد اما در نهایت نرم افزاری که در نتیجه خروجی این تغییرات است نیز باید بصورت Freeware ارائه شود.اما در کنار Open Source که در آن تمامی کد یک نرم افزار بصورت کاملا رایگان ارائه می شود ما در نرم افزارهای رایگان یا Free Software ها روشی محدود تر از Open Source برای به اشتراک گذاری کدهای برنامه ها داریم . در Open Source ما همه کد را در اختیار همگان قرار می دهیم اما در Freeware ها نوشتن کد بر روی نرم افزار تحت قوانین و شرایط خاصی تعریف می شود تا در نهایت بتوان از نرم افزار خروجی بصورت قانونی استفاده و فرآیند توزیع را انجام داد.

برنامه نویس یا کدنویسی که یک نرم افزار Open Source را می نویسد ، می تواند تعیین کند که آیا یک کاربر می تواند مجددا کد تغییر یافته نرم افزار را توزیع کند یا خیر ، برای مثال ممکن است یک کاربر جدید کدهای یک برنامه Open Source را تغییر دهد و بومی سازی کند و بعضا به عنوان یک محصول بومی ایرانی ارائه دهد ، باور کنید طی چند سال گذشته به عنوان نماینده انجمن تخصصی فناوری اطلاعات ایران در چندین نمایشگاه داخلی فناوری اطلاعات شرکت کرده ام و به عینه دیده ام که نرم افزارهای Open Source خارجی براحتی با تغییر کردن چهره و ظاهر و بعضا قسمتی از کدهای آنها به عنوان نرم افزار بومی و ایرانی ارائه شده اند و با توجه به اینکه نرم افزار اصلی رایگان بوده است محصول جدید را بصورت پولی ارائه می دادند ، این فرآیند در Free Software ها وجود ندارد ، شما بر طبق قوانین Freeware ها اگر تغییری در نرم افزار رایگان انجام دهید بایستی محصول به وجود آمده را نیز به عنوان یک محصول رایگان در بازار ارائه کنید ، این یعنی یک نرم افزار رایگان همیشه یک نرم افزار رایگان باقی می ماند اما یک نرم افزار Open Source الزاما یک نرم افزار رایگان باقی نمی ماند.

یکی دیگر از مزایایی که باعث شده است طرفداری از Free Software ها یا نرم افزارهای رایگان بیشتر از Open Source ها یا متن باز ها باشد این است که امروزه شرکت های بزرگ نرم افزارهای تستی و آزمایشی خود را در قالب نرم افزارهای Open Source به بازار ارائه می دهد و در واقع هیچ امکانات ویژه ای بر روی این نرم افزارها قرار نمی دهند. شما نرم افزار Open Source را تهیه می کنید و از آن استفاده می کنید اما زمانیکه قرار باشد از امکانات واقعی آن استفاده کنید با ماژول های اصلی آن را استفاده کنید باید برای آن هزینه پرداخت کنید . یعنی هسته اصلی نرم افزار بصورت رایگان ارائه می شود اما به ازای هر ماژول یا امکانات بایستی هزینه پرداخت شود و این روند تقریبا در همه شرکت های تولید کننده نرم افزارهای متن باز امروزه باب شده است. برای مثال نرم افزار امنیتی یا بهتر بگوییم سیستم مدیریت یکپارچه تهدیداتی به نام Endian وجود دارد که بصورت Open Source در اینترنت قابل دانلود و استفاده است اما شما به ازای هر کدام از ماژول ها یا خرید نرم افزار اصلی باید هزینه پرداخت کنید ، بگذریم از اینکه بسیاری از شرکت هایی که در ایران فایروال ها و UTM های بومی ارائه می دهند از همین قبیل محصولات استفاده می کنند و صرفا رابط کاربری را فارسی سازی می کنند.

به هر حال شما در Open Source معمولا برای دریافت نسخه قابل اعتماد و کاربردی نرم افزار هزینه پرداخت کنید. بر خلاف Open Source در Free Software شما اجازه این را ندارید که به عنوان تولید کننده یا تغییر دهنده نرم افزار از آن استفاده تجاری کنید ، البته اینها همه در کلام است و ممکن است برخی این قوانین را رعایت نکنند. مهمترین رقیب نرم افزارهای رایگان و Open Source نرم افزارهای شرکتی و Closed Source هستند. هر چند در ایران ما حتی این نرم افزارها را هم بومی سازی می کنیم ، چه بسا چند سال پیش ویندوزی به نام MRT در سازمان ها معروف شده بود و بعد از تحقیقات متوجه شدیم که مایکروسافت چنین محصولی ندارد و این محصول حاصل نبوغ یک اصفهانی عزیز به نام Mohammad Reza Tavakkoli بود.